Caveat (કેવીયેટ)-ચેતવણી એટલે શું.

Caveat (કેવીયેટ)-ચેતવણી એટલે શું.

કોઈપણ વ્યક્તિ કે સંસ્થા સામે, કોઈ અન્ય પક્ષ દ્વારા કોર્ટમાં કોઈ નિવેદન કે અરજી કરવામાં આવે, તો તે પહેલાં તેમની વાજબી સુનાવણી થવી જોઈએ, તે માટે કાયદામાં “Caveat-ચેતવણી “ નામનું સાધન ઉપલબ્ધ છે.

Caveat-ચેતવણી અરજી દ્વારા, અરજદાર કોર્ટને જાણ કરે છે કે જો કોઈ અન્ય પક્ષ તેની વિરુદ્ધ કોઈ અરજી કે કેસ કરે, તો કોર્ટ અરજદારની વચગાળાની સુનાવણી કર્યા વિના કોઈ એકતરફી હુકમ ન આપે.

Caveat-ચેતવણી અરજી સિવિલ પ્રોસિજર કોડ, ૧૯૦૮ (CPC) ની ધારા ૧૪૮A હેઠળ કરવામાં આવે છે.

Caveat-ચેતવણી નું મહત્વ:

Caveat-ચેતવણી એ કોર્ટ દ્વારા એકતરફી હુકમ (ex-parte injunction) આપવાથી બચાવ કરે છે. આનું મહત્વ નીચે મુજબ છે:

૧. અરજદારનું રક્ષણ: Caveat-ચેતવણી ફાઇલ કરનાર વ્યક્તિને કોઈપણ અણધારી કાયદાકીય કાર્યવાહીથી સુરક્ષા મળે છે.

૨. સતર્કતા અને ન્યાયસંગ્રહ: જો કોઈ પક્ષ કોર્ટમાં એકતરફી હુકમ મેળવવા ઈચ્છે છે, તો Caveat-ચેતવણી નાખનાર પક્ષને અગાઉથી જાણ કરવામાં આવે છે જેથી તેઓ પોતાનો પક્ષ રજૂ કરી શકે.

૩. અવકાશ મેળવનાર: Caveat-ચેતવણી દાખલ કરનાર વ્યક્તિને કોર્ટમાં પોતાનો બચાવ કરવાની તક મળે છે અને તે અન્ય પક્ષના દાવાને પડકારી શકે.

૪. ન્યાયની સંભાવના વધે: Caveat-ચેતવણી દ્વારા બંને પક્ષોની સુનાવણી શક્ય બને છે, જે કોર્ટના નિર્ણયમાં ન્યાયસંગ્રહ અને પારદર્શકતા વધારવા મદદરૂપ થાય છે

Caveat-ચેતવણી ક્યાં અને કોના દ્વારા ઉપયોગ થઈ શકે?

Caveat-ચેતવણી મુખ્યત્વે સિવિલ કેસોમાં વપરાય છે, ખાસ કરીને જ્યાં જમીન, મિલ્કત કે કરાર સંબંધિત વિવાદો હોય. નીચે કેટલાક ઉદાહરણો આપેલા છે:

(૧) મિલ્કત વિવાદ (Property Disputes)

• ઉદાહરણ:
  સંજયના પિતાએ છોડેલી જમીન ઉપર સંજયના કાકાએ માલિકીનો દાવો કર્યો અને કોર્ટમાં જમીન હસ્તાંતરણ રોકવા માટે એકતરફી સ્ટે (Stay Order) મેળવ્યો. સંજય જો કોર્ટમાં Caveat-ચેતવણી દાખલ કરી દે, તો કોર્ટ તેના વિરુદ્ધ કોઈ પણ હુકમ આપવા પહેલા તેને અવકાશ આપશે.
• સંબંધિત કેસ:
• Nirmal Chand v. Girija Nandini (1979) – Caveat-ચેતવણી અરજીનો ઉદ્દેશ્ય પક્ષકારને એકતરફી હુકમથી બચાવ કરવાનો છે.

(૨) કોન્ટ્રાક્ટ (Contractual Disputes)

• ઉદાહરણ:
  એક બિઝનેસ પાર્ટનર પોતાની ફર્મ વિરુદ્ધ કોઈ નુકસાનની ભરપાઈ માટે કેસ દાખલ કરે છે અને કોર્ટ પાસેથી એકતરફી હુકમ (ex-parte injunction) લેવા માગે છે. જો અન્ય પાર્ટનરે Caveat-ચેતવણી દાખલ કર્યું હોય, તો કોર્ટ તેને અગાઉથી બોલાવીને તેનો પક્ષ સાંભળશે.
• સંબંધિત કેસ:
• Sundar Dass v. Ram Prakash (1981) – Caveat-ચેતવણી દાખલ કરનાર વ્યક્તિને સુનાવણીનો હક આપવો જરૂરી છે.

(૩) કૌટુંબિક અને વારસાગત મિલ્કત (Family & Inheritance Disputes)

• ઉદાહરણ:
  એક વ્યક્તિ તેના પિતાની મિલ્કત પર વારસાઈનો દાવો કરે છે, પણ તેનો ભાઈ કોર્ટમાં મિલ્કત ફ્રીજ (Freeze) કરવાનો હુકમ લાવવા માગે છે. Caveat-ચેતવણી દાખલ કરવાથી, કોર્ટ તેના વિરુદ્ધ કોઈ એકતરફી હુકમ નહીં આપે.
• સંબંધિત કેસ:
• M.C. Chockalingam v. Manickavasagam (1974) – Caveat-ચેતવણી અરજદારને મિલ્કતના કેસોમાં રક્ષણ આપે છે.

Caveat-ચેતવણી કેવી રીતે અને ક્યાં દાખલ કરવી?

૧. કોર્ટ:
Caveat-ચેતવણી જ્યાં અરજદાર સામે કેસ થવાની શક્યતા હોય તે જ્યુરિસ્ડિક્શનવાળી (Jurisdiction) કોર્ટમાં દાખલ થાય છે.

૨. અરજદાર કોણ હોઈ શકે?
Caveat-ચેતવણી કોઈપણ વ્યક્તિ, કંપની, ટ્રસ્ટ, કે અન્ય સત્તાધિકૃત સંસ્થા દાખલ કરી શકે.

૩. ફોર્મેટ અને ડોક્યુમેન્ટ્સ:

• Caveat-ચેતવણી અરજીમાં પક્ષકારનું નામ, વિવાદનો પ્રકાર, અને એકતરફી હુકમ ન આપવા માટેની માંગણી હોય છે.
• પ્રમાણપત્ર (Affidavit) અને ફી ભરવી પડે છે.

Caveat-ચેતવણી ની મર્યાદા (Limitations of Caveat-ચેતવણી )

Caveat-ચેતવણી ની અમુક મર્યાદાઓ પણ છે:

૧. સમય મર્યાદા – Caveat-ચેતવણી ફક્ત ૯૦ દિવસ માટે માન્ય હોય છે (CPC, Section 148A(5)).

૨. કોર્ટના હક્ક અને સત્તા – કોર્ટ કોઈ વિશેષ પરિસ્થિતિમાં Caveat-ચેતવણી હોવા છતાં પણ એકતરફી હુકમ આપી શકે છે.

૩. ફક્ત અગ્રીમ બચાવ – Caveat-ચેતવણી માત્ર અગાઉથી ચેતવણી આપે છે, પણ તે કેસની આખી કાર્યવાહી રોકી શકતું નથી.

સારાંશ:

Caveat-ચેતવણી એ ન્યાયિક પ્રક્રિયામાં પક્ષકારને પૂર્વ સાવચેત રાખવાનો મહત્વપૂર્ણ સાધન છે. તે ખાસ કરીને જમીન, મિલ્કત, વેપાર અને વારસાગત વિવાદોમાં ખૂબ ઉપયોગી થાય છે. Caveat-ચેતવણી દાખલ કરવાથી વ્યક્તિ અણધાર્યા એકતરફી હુકમથી બચી શકે છે અને પોતાનો પક્ષ રજૂ કરવા તક મેળવી શકે છે.

Caveat-ચેતવણી ને સચોટ અને યોગ્ય સમયે દાખલ કરવાથી, કોર્ટની પ્રક્રિયામાં ન્યાય અને પારદર્શકતા જળવાઈ રહે છે.