અક્ષાંશ અને રેખાંશ: અર્થ અને કાયદાકીય દ્રષ્ટિએ મહત્વ

અક્ષાંશ અને રેખાંશ: અર્થ અને કાયદાકીય દ્રષ્ટિએ મહત્વ

૧. અક્ષાંશ અને રેખાંશ એટલે શું?

અક્ષાંશ (Latitude) અને રેખાંશ (Longitude) એ પૃથ્વી પર સ્થાન નિર્ધારિત કરવા માટેના ભૂગોળશાસ્ત્રીય સંકેતો છે.

• અક્ષાંશ (Latitude): પૃથ્વીના ઉત્તરીય અને દક્ષિણીય દિશામાં અવસ્થિત રેખાઓ, જે ભૂમધ્ય રેખા (Equator) થી 0° થી 90° સુધી પહોંચે છે.
• રેખાંશ (Longitude): પૃથ્વીના પશ્ચિમ અને પૂર્વ દિશામાં અવસ્થિત રેખાઓ, જે ગ્રિનવિચ રેખા (Prime Meridian) પરથી 0° થી 180° સુધી ખેંચાય છે.

આ બે ગોઠવણો દ્વારા પૃથ્વીના કોઈપણ બિંદુનું ચોક્કસ ભૌગોલિક સ્થાન નિર્ધારિત થઈ શકે છે.

૨. કાયદાકીય દ્રષ્ટિએ અક્ષાંશ અને રેખાંશનું મહત્વ

(૧) જમીન અને મિલકતના હકના નક્કર પુરાવા
જમીન માલિકીની ચોકસાઈ: જમીન કે મિલકતના સરનામા માટે અક્ષાંશ-રેખાંશનું ઉપયોગ કરીને તેની ચોક્કસ સીમા (Boundaries) નક્કી કરી શકાય છે.
ફરજી દસ્તાવેજ સામે સુરક્ષા: જમીન દસ્તાવેજોમાં ભૂલ કે છેતરપિંડી અટકાવવા માટે જમીનની ભૌગોલિક સ્થાન-વ્યાખ્યા જરૂરી છે.

(૨) જમીન સર્વે, નમૂના ૭/૧૨ અને રજીસ્ટ્રેશન
જમીન સર્વે: કોઈ જમીનના સાચા માપ અને સ્થિતિ માટે અક્ષાંશ અને રેખાંશનો ઉપયોગ થાય છે.
નમૂના ૭/૧૨ અને જમીન પટ્ટો: જમીનના હિસ્સાના પરિભાષામાં વધુ ચોકસાઈ લાવવા માટે આ માપદંડો અપનાવાયા છે.
નવાં રજીસ્ટ્રેશન નિયમો: જમીન કે મિલકતના રજીસ્ટ્રેશન માટે સરકાર અક્ષાંશ-રેખાંશ આધારિત પદ્ધતિ અપનાવી રહી છે.

(૩) કોર્ટ કેસોમાં ભૂમિકા
જમીન વિવાદો: અક્ષાંશ-રેખાંશ આધારિત પુરાવાઓ કોર્ટ કેસોમાં ચોક્કસ પુરાવા તરીકે માન્યતા પામે છે.
મિલકતના ખોટા દાવા સામે રક્ષણ: કોઈ જમીન પર દાવો કરનારની સાચી માલિકીનો આધાર અક્ષાંશ અને રેખાંશથી ચકાસી શકાય છે.

(૪) શહેર યોજનાઓ અને જમીન વિકાસ યોજના
અર્બન પ્લાનિંગ: રિયલ એસ્ટેટ ડેવલપમેન્ટ માટે જમીન માપ અને સરહદ નક્કી કરવામાં મહત્વપૂર્ણ.
રસ્તા, નર્મદા કેનાલ, રેલવે મારો અને અન્ય સરકારી પ્રોજેક્ટ્સ: આ તમામમાં ભૂગોળશાસ્ત્રીય સંયોજન આવશ્યક છે.

૩. ગુજરાત સરકારશ્રી દ્વારા દસ્તાવેજ નોંધણીમાં અક્ષાંશ-રેખાંશની અગત્યતા

(૧) નવાં રજીસ્ટ્રેશન નિયમો અને ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ
ભૂ-માફિયાઓ સામે રક્ષણ: નકલી દસ્તાવેજો દ્વારા જમીન વિક્રય રોકવા માટે, સરકાર જમીન રજીસ્ટ્રેશનમાં જીઓ-ટેગિંગ (Geo-tagging) અને GPS માપદંડો લાગુ કરી રહી છે.
ડિજિટલ રેકોર્ડ્સ: દસ્તાવેજ નોંધણી દરમિયાન જમીનના અક્ષાંશ-રેખાંશ રેકોર્ડ કરવાનો નિયમ લાદવામાં આવ્યો છે, જેથી ભવિષ્યમાં કોઈ વિવાદ ન થાય.

(૨) જમીન અને મિલકતના દસ્તાવેજોમાં અક્ષાંશ-રેખાંશનો સમાવેશ
૭/૧૨ અને ૮અ ઉતારા સાથે મિલકતના સીમા દર્શાવવા માટે GPS અને અક્ષાંશ-રેખાંશ નો ઉપયોગ ફરજીયાત થયો છે.
જમીનના હિસ્સા (Sub-division) કે ભોગવટા માટે ડિજિટલ માપદંડ અપનાવવામાં આવ્યા છે.

(૩) ગુજરાત હાઇકોર્ટ અને અન્ય કાયદાકીય સંસ્થાઓની દ્રષ્ટિ
ગુજરાત હાઇકોર્ટના તાજેતરના ચુકાદાઓ મુજબ, જમીન રજીસ્ટ્રેશન અને માલિકીના વિવાદોમાં ભૌગોલિક સ્થાનનો પુરાવો મહત્વપૂર્ણ છે.
LR (Land Revenue) કાયદા હેઠળ GPS અને અક્ષાંશ-રેખાંશ આધારિત દસ્તાવેજોની માન્યતા વધારવામાં આવી છે.

(૪) જમીન વેચાણ અને વારસાઈ દસ્તાવેજો માટે GPS અનિવાર્ય
જમીન વેચાણ સમયે ભૌગોલિક સ્થાન નક્કી કરવાનો નિયમ લાગુ
વારસાઈ દસ્તાવેજોમાં માલિકીના પુરાવા માટે GPS લોકેશન ફરજીયાત

૪. સરનામા દસ્તાવેજો અને ભવિષ્યની દિશા

• જમીન રજીસ્ટ્રેશન પ્રક્રિયાઓ વધુ પારદર્શક બનશે
• ફરજી દસ્તાવેજ અને જમીન કૌભાંડ ઘટશે
• ડિજિટલ લૉક સાથે જમીન માલિકીના રેકોર્ડ સુરક્ષિત રહેશે
• નવા કાયદાઓ હેઠળ GPS આધારિત જમીન માપણી અને દસ્તાવેજનુ અપડેશન જરૂરી બનશે

૫. સવિશેષ કહીએ તો:

ગુજરાત સરકારે જમીન અને મિલકત રજીસ્ટ્રેશનમાં GPS, અક્ષાંશ અને રેખાંશના ઉપયોગને ફરજીયાત બનાવી, જમીન હેરાફેરી અને દસ્તાવેજી ગડબડ અટકાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. આ પગલાથી જમીન વ્યવહાર વધુ પારદર્શક બનશે અને કાયદાકીય સુરક્ષા વધશે.

• રજિસ્ટ્રારેશ્રી એ નીચે મુજબના ૪ મુખ્ય સુચનાનો અમલ કરી નોંધણી કરવી પડશે જેમકે-

૧. દસ્તાવેજમાં ચતુઃશિમા વિગતો અર્થાત આખી મિલકત દર્શાવવાની રહેશે. કોઈ એક ચોક્કસ હિસ્સાની તબદીલી થતી નથી. પરંતુ, વણ વહેંચાયેલા હિસ્સાની તબદીલી થાય છે આમ ભાગ વહેચણીમાં આ બાબત પર ખાસ વિચાર કરવો જરૂરી રહેશે.

૨. વણ વહેંચાયેલ હિસ્સાની તબદીલીથી દસ્તાવેજ કરી આપનારના સંયુક્ત મિલકતમાંથી હિસ્સો અથવા તેમાંનું હિત દસ્તાવેજ કરી લેનારને મળે છે. જેથી સહહિસ્સેદારોમાં મિલકત વહેચણી થયા પહેલા દસ્તાવેજ કરી લેનાર વ્યક્તિ કોઈ સ્વંતત્ર હિસ્સાનો કબજેદાર બનતો નથી. માત્ર સંયુક્ત મિલકતમાં સહ હિસ્સેદારી કરવાના હકો મળે છે. આ બાબતનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ દસ્તાવેજમાં થયેલો હોવો જોઈએ, આમ, આ બાબત પણ વિચારશીલ છે.

૩. આવા દસ્તાવેજમાં દસ્તાવેજ કરી આપનારના હિસ્સા બાબતે પુરતી ચકાસણી કરવી કે જેમાં ખરેખર હિસ્સા કરતા વધારે હિસ્સાની તબદીલી થતી નથી તે જોવાનું રહેશે. સંયુક્ત મિલકતમાંથી વણવહેંચાયેલ હિસ્સાની તબદીલી થાય તો રેવન્યુ રેકર્ડમાં ખરાઈ કરવાની રહેશે. જ્યાં હિસ્સો ન દર્શાવ્યો હોય તેવા કિસ્સામાં સરખે હિસ્સે ભાગ કરીને હિસ્સો નક્કી કરી લેવાનો થાય છે અને કાયદાકીય રીતે આ બાબત મહત્વ ધરાવે છે.

૪. આવા કિસ્સામાં સ્થાવર મિલકતની તબદીલીના દસ્તાવેજમાં દસ્તાવેજ કરી આપનાર એટલે કે દસ્તાવેજ અને ભાગબટાઈમાં કે અન્ય જરૂરી આધાર પુરાવામાં સહી કરે તેની કબૂલાત લેવાની રહેશે. અન્ય સહ હિસ્સેદાર કે જેની દસ્તાવેજ કે મતામાં સહી કરેલ ન હોય તેવી કબૂલાત કે સંમતિ લેવાની રહેશે નહીં.

આ નિયમ સંબંધીત કાયદાઓ:

1. The Registration Act, 1908
2. The Transfer of Property Act, 1882
3. The Indian Evidence Act, 1872(The Bharatiya Sakshya Adhiniyam,2023 )
4. Gujarat Land Revenue Code, 1879
5. Information Technology Act, 2000 (Digital Signatures & GPS based authentication)

નોંધ: અક્ષાંશ અને રેખાંશ આધારિત રજીસ્ટ્રેશનના નિયમો ભવિષ્યમાં વધુ સખત બની શકે છે, જેથી જમીન દસ્તાવેજોની શુદ્ધતા અને સલામતી વધી શકે છે.